Кино.Умари Хайём.Кисми 5

Пеш аз ману ту лайлу наҳоре будаст. Гарданда фалак низ ба коре будаст. Зинҳор қадам ба хок оҳиста ниҳӣ, К-он мардумаки чашми нигоре будаст.+ Хайёме, ки имрӯз машҳури гетӣ гардида, қалби ҳазорон хонандаро ба худ ҷалб карда ва қариб ба ҳар хонае роҳ ёфтааст, Хаёме аст рубоисаро ва шоир. Ба ҳадде, ки рубоиёти ӯ василаи шинохти фалсафааш гардидааст. Хайёме, ки бештар дар борааш таҳқиқу баррасӣ мешавад ва муаррифӣ мегардад Хайёмест, ки тарвиҷкунандаи хушбошӣ, майгусорӣ, ишратталабӣ, беғамӣ, бетаваҷҷуҳӣ ба поёни кор, мубҳам будани умури дунё, нақд будани лаззатҳои дунявӣ ва ғайра аст. Агарчи ин кор аз як тараф боиси шӯҳрати Хайём гардидааст, вале аз тарафи дигар шахсият ва арзиши фалсафию илмии ӯро, ки бар пояи эътиқодоти мазҳабӣ устувор аст, мубҳам ва ношинохта кардааст. Зеро агар рубоиёти Хайём арзише доранд ба хотири дигар абъоди арзишманди Хайём аст. Мутаассифона бисёре аз таҳқиқот бар рӯи ҷанбаи адабӣ, махсусан баррасии чанд рубоӣ, сурат гирифта ва афродро водор ба додани назарияҳои бемазҳаб, даҳрӣ ва табиӣ будани Хайём намудааст. Ба хотири аҳамияти ин баҳс нукоти мухтасареро дар бораи шахсияти Хайём ёдоварӣ мекунем ва қазовати онро ба ӯҳдаи хонандагони азиз мегузорем. Умар ибни Иброҳим куняааш Абулфатҳ ё Абулҳафс ва лақабаш Саиди ҳукамои машриқу мағриб ва машҳур ба Умари Хайёми Нишопурӣ, ҳаким, риёзидон, мунаҷҷим ва шоири бузурги форсу тоҷик аст. Шуҳраташ ба Хайём эҳтимолан ба хотири унвон ва ё ҳунари хаймадӯзии падараш бошад. Соли таваллудаш мушаххас нест, вале вафоташро ба соли 517ҳ.қ. тахмин задаанд, ки дар Нишопур дафн шуда ва боргоҳаш зиёратгоҳи аҳли илму адаб аст. Дар бораи зиндагии Хайём иттилооти зиёде дар даст нест. Хайём ба шаҳрҳои Самарқанд, Балх, Ҳирот, Исфаҳон ва Ҳиҷоз сафар карда ҳамчунин бо Замахшарӣ ва Ғаззолӣ дидору мубоҳиса доштааст. Хайём аз худ осори арзишманде дар бораи фалсафа, риёзиёт, нуҷум, адаб ва ғайра бар ҷой гузоштааст. Шахсияти Хайёмро бо ин осори арзанда, азамати фалсафӣ, илмӣ ва адабӣ, аз чанд ҷиҳат метавон баррасӣ намуд. Дар ин навиштор ба таҳлили ҷузъӣ ва мухтасари шахсияти Хайём мепардозем. (1)-Аз назари фалсафӣ Бар хилофи бархе назарияҳо дар бораи Хайём ва фалсафааш, ки онро даҳрӣ ва табиӣ медонанд, мабоҳисе, ки дар осораш матраҳ шудааст нишон медиҳад, ки Хайём дорои тафаккуроти фалсафӣ бар пояи ақлгароии қотеъ, эътиқод ба илоҳиёт ва абадият ва нубувват ва қонунманд будани мабодии ҳастӣ, дорои ҳақиқат будани воқеиёти олами ҳастӣ аст. Бар ҳамин асос аз тарафи уламо ва фузало шоистаи унвонҳое монанди Имом, Ҳуҷҷатулҳақ алалхалқ, Саиди ҳукамои машриқу мағриб, Нусратуддин, Ғиёсуддин ва ғайра дониста шудааст, ки баёнгари азамати шахсияти мазҳабии Хайём аст. Барои ошноии мухтасар бо тафаккуроти фалсафии Хаём чанд намунаеро зикр мекунем. Хайём дар тафсири мабонии усули сегонаи фалсафӣ, пас аз тавзеҳи се матлаб (лим, ҳал, мо) чунин мегӯяд: Қисми аввал ҳақиқатест, ки холӣ аз лиммият (иллат, сабаб) аст, чизҳое ҳастанд, ки воҷибанд ва мумкин нест мавҷуд набошанд ва фарзи адами ин ашё мусталзими маҳол аст ва он шайъест, ки