Таче Йыван Кырлaн (Кирилл Иванович Иванов) шочмыжлан 111 ий (1909-1943)

Калыкым волгалтарымаш пост: Таче Йыван Кырлaн (Кирилл Иванович Иванов) шочмыжлан 111 ий (1909-1943). Марий почеламутчо, киноактер, Совет Ушем Серызе-влак ушемын йыжъеҥже (1937). Йыван Кырлa 1909 ийын ӱярня тылзын 17-ше кечынже Озаҥ губерний, Чарла уезд, Купсола ялеш (кызыт Шернур вел) йорло кресаньык ешеш шочын. 1920-1923 ийлаште Марийсола школышто тунемын. 1923-1926 ийлаште кокымшо ступенян Шернур школышто тунемын. 1926 ийыште Йыван Кырлам Шернур канткомын комсомол путевкыж дене Озаҥ олашке, тусо университет пеленсе рабфакыш, марий пӧлкаш тунемаш колтеныт. 1929 ийыште Москосо кугыжаныш кинотехникумын актер пӧлкашкыже тунемаш пурен. 1929-1930 ийлаште Кырлан икымше почеламутшо-влак «Марий Ял» газетеш савыкталтыныт. Нунын коклаште «Корным почо госрабфак», «Шошо кече», «Ӱдырамашлан», «Первый март». 1930 ийын ӱярня тылзын 1-ше кечынже Союзысо радиоште Марий автономий областьлан пӧлеклалтше «Икымше март» почеламутшым шочмо йылмыж дене лудын пуэн. 1931 ийыште «Путёвка в жизнь» киношто модын (пеледыш тылзын 1-ше кечынже Москосо «Колосс» кинотеатрыште кинофильмым икымше гана ончыктымо). 1931 ийыште Йыван Кырла ден Олык Ипайын иктеш «Ме ударне улына» почеламут сборникышт лектын. 1932 ийыште «Революцийын йӱкшӧ дене муралтем мый йывыртен» иктеш чумырымо кокымшо почеламут аршашыже савыкталтын. 1934-1936 ийлаште «Востокфильм» студийыште пашам ыштен, моло фильмыштат модын. «Наместник Будды» (режиссер Е.А. Иванов-Браков) фильмыште буддийст монах-ламан – рольжым мастарын модын. Но тиде фильм кумдан шарлен шуктен огыл. 1935 ийыште «Шочмо кече» кумшо почеламут сборникше ош тӱням ужын. 1937 ийын шорыкйол тылзын ССРУ серызе-влакын Ушемын членыш кандидатлан пуртат. 1937 ийын пургыж тылзын 1-ше кечынже Йыван Кырлa Йошкар-Олаш пӧртылын да Маргостеатрыште артистлан пашам ышташ тӱҥалын. 1937 ийште Марий театр А.С. Пушкинын «Дубровский» произведенийжым (тудым С. Чавайн пьесыш савырен) сценыште ончыктен. Йыван Кырла тушто поян тӧран рольжым модын. «Дубровский» спектакльым шындымеке, режиссер А.И. Маюк-Егоров К.А. Треневын «Любовь Яровая» пьесыж почеш спектакльым ямдылаш тӱҥалын. Тушто Йыван Кырлалан генералым модаш ӱшаненыт. Но тиде рольым тудо кужу жап модын шуктен огыл. 1937 ийын вӱдшор тылзын 18-ше кечынже «Онар» ресторанысе томаша да 23-ше кечынже Йыван Кырлам МАССР НКВД-н 4118 №-ан ордерже дене келшышын арестоватлыме. 1937 ийын сорла тылзын 13-ше кечынже Марий АССР НКВД управленийын «тройкыжо» К.И. Ивановын (Й. Кырла) «делажым» ончен лектын да «подпольный националистический организацийын членже лиймыж годым контрреволюционный пропагандым эртарен шогымыжлан, марий коклаште руш-влакым ужмышудымын ончаш таратен шогымыжлан» титаклен да 10 ийлан исправительно-трудовой лагерьыш колташ приговорым луктын. 1937 ийын сорла тылзын Й. Кырлам Карелийысе Белобалтлагыш колтеныт. 1937-1942 ийлаште тудым Йӱдвел Уралыш кусареныт (Свердлов вел, Краснотурьинск ола). 1943 ий сӱрем тылзын 3-ше кечынже Йыван Кырлан колымо кечыже. 1956 ий. К.И. Ивановым (Й. Кырла) реабилитироватлыме, чын